Brackx en Beld over Wit-Rusland
Naar aanleiding van de presidentsverkiezingen van 9 augustus 2020, waarbij de dictator Loekasjenko
voor de zesde keer ‘verkozen’ werd, verschenen er twee boeken. Sinds 1994 is hij aan de macht in
zijn land, dat slechts 9,5 miljoen inwoners telt, hoewel het 5 keer zo groot is als Nederland en 7 keer
België.
Het eerste boek is van Christophe Brackx, journalist en tv-maker. Het bevat helaas geen geschiedenis
van Belarus, maar terloops komt die wel aan bod en dat zijn vaak de interessantste delen.
Het grootste deel van het boek is een aanklacht tegen de zoveelste vervalste verkiezingen, de
jarenlange onderdrukking en de dagelijkse mishandeling van gearresteerde betogers. Belarus heeft
één van de meest repressieve dictaturen op aarde, gewone burgers worden er met tienduizenden
gearresteerd, gefolterd, soms gedood en toch was er nooit zo’n massale volksopstand van hoog
opgeleide jonge mensen als in augustus 2020 en de volgende maanden.
Brackx beschrijft zijn verblijf van dag tot dag in diverse steden, van 4 tot 11 augustus 2020. Soms zijn
er ook vrolijke momenten, zoals de beschrijving van de luchthaven, de straten en de mensen in
Minsk. Maar de armoede neemt toe: de meesten verdienen minder dan 500 Wit-Russische roebel
per maand of € 175 (Beld citeert 400 euro als officieel cijfer). Velen gaan werken in de buurlanden
Rusland, Polen en de Baltische staten.
Loekasjenko zelf is van zeer eenvoudige afkomst: zijn moeder, Jekaterina Loekasjenko, was een
melkmeisje, zijn vader is onbekend. Hij klom op in de CPSU, bewondert Stalin en werd in 1994
verkozen tot president. Hij ontbond het parlement toen dat tegen hem stemde, hij beslist over alle
budgetten, benoemt de rechters, hoge militairen, hoofdredacteurs van de staatsmedia,
fabrieksdirecteurs, rectoren etc. (p.44). Zijn relaties met Poetin en Xi Jinping zijn goed. Met extreem-
goedkope wodka (vanaf 0,3 euro per liter) probeert hij de bevolking aan zich te binden (p. 61). Maar
velen migreren naar de buurlanden.
Het antisemitisme dat in de Sovjet-Unie bestond, bestaat ook nog in Wit-Rusland: men leert in het
onderwijs weinig over de Holocaust en voor de meeste inwoners is de geschiedenis van het
vernietigingskamp Maly Trascianec onbekend. Een miljoen Joden of 90% werden genadeloos
uitgeroeid door de nazi’s. In 1991 woonden er nog 112.000, in 2002 nog 24.000, nu nog 8.000. Meer
dan 100.000 zijn geëmigreerd naar de VSA of Israël. Bij de bekende emigranten horen Marc Chagall,
Ossip Zadkine, Chaim Weizmann, Shimon Peres, Menachem Begin, Yitzhak Shamir, Noam Chomsky,
Michael Bloomberg, Ralph Lauren, Michael Marks, Jared Kushner (p. 69-81).
Een Wit-Russische identiteit ontbreekt. Door de vele deportaties van Stalin hebben de Wit-Russen
voorouders uit alle hoeken van de Sovjet-Unie. Stalin heeft ook meer dan een miljoen Wit-Russen
laten vermoorden en een half miljoen als ‘koelakken’ verbannen. De schoolboeken zwijgen daarover.
En niemand weet met zekerheid waar het begrip Wit-Rusland vandaan komt (p.94-102). De
onafhankelijkheid in 1991 was een complete verrassing, want Belarus was enkel in 1918 een
volwaardig land en dat slechts gedurende zes maanden (p. 95, 105-106). Loekasjenko heeft de Wit-
Russische taal vervangen door het Russisch, zoals zijn voorbeeld Stalin ook gedaan had in de jaren 30.
Nu spreekt 90% enkel Russisch.
De inwoners hebben het nu wel beter dan tijdens de SU: ze kunnen reizen, westerse goederen
kopen, via het internet onafhankelijke informatie opdoen. Drie miljoen Wit-Russen wonen in het
buitenland. Vooral Warschau is een toevluchtsoord voor politieke opposanten. Als blanke,
werklustige migranten met dezelfde cultuur en waarden als de Polen, zijn ze daar zeer welkom.
De kernramp van Tsjernobyl trof voor 70% mensen uit Wit-Rusland. Loekasjenko blijft de gevolgen
van de ramp ontkennen. In de besmette zone wonen nu opnieuw 2 miljoen mensen, vooral
landbouwers, met 800.000 kinderen. De melk bevat veel radioactieve en kankerverwekkende
elementen. Vooral kinderen krijgen schildklierkanker en psychische problemen. Nobelprijswinnares
Svetlana Alexijevitsj schreef er een boek over, maar dat mag in haar eigen land niet verschijnen. Ze
zegt: de nazi’s hebben 619 dorpen verwoest in drie jaar tijd, Tsjernobyl heeft er 485 voor eeuwig
verwoest op enkele uren (p. 181).
2
Bij elke verkiezing wordt mateloos veel geweld gebruikt door de troepen van Loekasjenko:
kandidaten van de oppositie worden vooraf opgepakt, waarnemers in de stemburelen kunnen ook
opgepakt worden, het internet wordt platgelegd, manifestanten worden ongenadig in elkaar
geslagen en veroordeeld tot celstraffen met mishandeling en foltering. Soms verdwijnen ze
definitief. Ze zitten met 50 in kleine cellen die bedoeld zijn voor 5, zonder enige hygiëne, soms
zonder wc of met wc zonder deur, zonder eten, zonder verwarming, zonder contact met hun familie.
De uitslagen worden steevast vervalst. In augustus 2020 stemde wellicht 70% op Svetlana
Tichanovskaja, maar de overheid publiceerde een andere uitslag: 80,23% voor Loekasjenko, 9,9%
voor Tichanovskaja (p. 200-202). Xi Jinping was de eerste om Loekasjenko te feliciteren, andere
dictators zoals Poetin volgden.
De leden van het repressie-apparaat worden zeer goed betaald: ze krijgen vier keer het gewone
maandloon, bovendien een staatsappartement en andere voordelen (p. 185-225).
Werklozen hebben minder geluk: zij worden ‘parasieten’ genoemd en moeten zes dagen per week
klussen opknappen voor 10 euro per maand.
Na de verkiezingsweek verlaat Brackx het land en beseft dat hij er (na de publicatie van dit boek)
nooit meer zal mogen komen zo lang Loekasjenko aan de macht zal zijn. Hij reist via Warschau, waar
hij nog enkele van de 20.000 Wit-Russen ontmoet, o.a. medewerkers van Belsat-tv, de vrije Wit-
Russische tv-zender die vanuit Warschau uitzendt.
Nadien (12/08/2020) verneemt hij in België dat honderden Wit-Russen vermist zijn na de
verkiezingen: deels zwaar verwond in ziekenhuizen, deels in gevangenissen of gewoon vermoord. Bij
hen ook vele niet-betogers: toevallige passanten (p. 253-254). Dokters die getuigen over de
folteringen, worden nadien zelf opgepakt en gefolterd. Belarus staat aan te top van de folteringen in
Europa (p. 261-265). Het krijgt daarbij de steun van Poetin en Xi Jinping. Xi heeft er al miljarden
geïnvesteerd in het ‘Great Stone Industrial Park’ (p. 285-287). De oppositie voelt zich in de steek
gelaten door het Westen (p. 295).
Brackx eindigt pessimistisch: Loekasjenko is misschien niet de laatste, maar de allereerste dictator
van Europa in de 21 ste eeuw (p. 303).
Beoordeling
Brackx schrijft bijzonder vlot, hij is zeer goed op de hoogte van de geschiedenis van en de
toestanden in Oost-Europa en in de wereld en ook van films en literatuur. Door zijn vele persoonlijke
contacten in Belarus, kan hij tot in detail vertellen hoe er gefraudeerd, gefolterd en gemoord wordt.
Vele lezers weten dat er een dictatuur is, weinigen beseffen welke wreedheden daar dagelijks
begaan worden.
De opmerkingen die nu volgen, zijn dus details: op de onmisbare kaart van p. 7 staat Vicebsk i.p.v.
Vitebsk en een aantal historische plaatsen staan er niet op: Khatyn(p. 54-55), Maly Trasianec (p. 69
e.a.), Shaskova (p. 77), Kurapaty (p. 96 + 161), Koldichevo (109). Idem voor Ostrovets met zijn
gevaarlijke kerncentrale. De spelling op p. 7 is vaak anders dan in het boek: Hrodna/Grodna,
Orsa/Orsha. Op p. 131 staat het enige drukfoutje: Councel i.p.v. Council. Soms staat er een
gallicisme: klacht neerleggen i.p.v. indienen (p. 209 + 243). En op p. 213 en 214 spreekt hij over
maître d’ i.p.v. maître d’hôtel. Ik mis ook een verklaring voor de naam Wit-Rusland. Brackx beweert
dat de omvang van de Stalinistische terreur in Belarus veel groter was dan in Oekraïne. Wellicht
bedoelt hij dan in verhouding tot de bevolking, want Belarus telde ruim 1 miljoen doden en Oekraïne
5 miljoen (of meer).
Over naar het tweede boek over Wit-Rusland. De auteur, Ardy Beld, vertaler Russisch en Duits, geeft
eerst een nuttige verklarende woordenlijst, dan een zeer beknopte geschiedenis, vervolgens een
weinig fraai portret van Loekasjenko en zijn medewerkers (p. 19-28) en van de voornaamste
oppositieleden, ten slotte enige duiding over de rol van het Kremlin (p. 34-38).
Daarna interviewt hij Wit-Russen, van op afstand, via Telegram.
Ze gaan o.a. over de ambities van Poetin met Belarus nadat hij Oekraïne is kwijtgespeeld, het
ontbreken van vrije verkiezingen, het parlement waar niemand van de oppositie in zit, de wrede
folteringen van arrestanten.
3
In de interviews komen dikwijls dezelfde wantoestanden voor: de moorden op oppositieleden,
overvolle cellen in de gevangenissen, ontslag voor wie betoogt etc. Ook topsporters, tv-sterren, een
Miss Belarus, Russische journalisten belanden in de cel als ze sympathiseren met de betogers. Tussen
9 augustus en 16 november 2020, dus op drie maanden tijd, werden meer dan 20.000 burgers
gearresteerd en veroordeeld (p. 142).
Het WK ijshockey, dat in mei-juni 2021 gedeeltelijk in Belarus zou plaatsvinden, is onder
internationale druk verplaatst naar Letland (p. 163-167). Vele Wit-Russen leven onder de
armoedegrens. Het gemiddeld inkomen is volgens Beld 400 euro per maand, het pensioen 150 euro
en de levensmiddelen kosten evenveel als in het westen (p. 171). Brackx spreekt over 175 euro als
gemiddeld inkomen. Het is mij niet duidelijk hoe gezinnen overleven als de man of de vrouw voor
jaren in de cel zit of helemaal verdwijnt.
Op p. 37 spreekt Beld over ‘concessies aan de oppositie’. Hij bedoelt dat ironisch, want de afschaffing
van de gratis medische zorg is een straf.
Er staan een paar drukfoutjes in: p. 34: ‘pla-neconomie’; p. 132: ‘verwachten’: moet verwachtten
zijn; p. 134: 2 x ‘werd’ in dezelfde zin; p. 172: de ‘bankieren’: ik zou zeggen ‘bankiers’; p. 176: wat er
‘gebeurd’: liever met een ‘t’ aan het eind.
Er is heel wat verschil tussen beide boeken: Beld geeft eerder een afstandelijk verslag van de feiten,
Brackx leeft geëngageerd mee met de oppositie, verblijft ook bij hen op hun appartementen, trekt
met hen naar betogingen, moet met hen op de loop gaan en ergert zich samen met hen. Hij vertelt
tussendoor ook veel meer over de geschiedenis van het land en de miserie die het meegemaakt
heeft tijdens de terreur van Stalin en tijdens WO II, toen het een kwart van zijn bevolking verloor.
Brackx eindigt in augustus 2020, Beld gaat verder tot februari 2021, toen de betogingen (voorlopig)
ophielden.
Referenties:
Christophe BRACKX
De opstand tegen Loekasjenko
De laatste dictator in Europa
Uitgeverij Kritak/Lannoo, Tielt, maart 2021
303 p., kaart, namenlijst, woordenlijst
ISBN 978-94-014-7547-1
Paperback, 21 x 14 cm, € 22,99
Ardy BELD
Een land om te leven (Strana dlia zjiezin)
Honderd dagen protest in Wit-Rusland
Uitgeverij Aspekt, Soesterberg, april 2021
186 p., begrippen, personen
ISBN 978-94-642-4100-6
Paperback, 21 x 13 cm, € 18,95
©Jef Abbeel april 2021 www.jefabbeel.be
Commentaires